دلایل و علائم بیش‌فعالی و عدم تمرکز. این روزها زیاد درباره ADHD می‌شنویم و شاید بین اطرافیان شما هم کسانی باشند که بگویند خودشان یا فرزندشان به این اختلال مبتلا هستند. شاید برایتان سوال شده باشد که آیا تعداد افرادی که چنین مشکلی دارند، خیلی زیاد است؟ پاسخ منفی است، در واقع شناخت جامعه و خانواده‌ها درباره ADHD بیشتر شده است و درباره آن بیشتر حرف می‌زنند.
آمارها درباره ADHD چه می‌گویند؟
از آن‌جا که بیش فعالی بسیاری از کودکان تا سال‌های بعد و بزرگسالی تشخیص داده نمی‌شود، احتمال دارد آمار مبتلایان به این اختلال بیش از میزان تخمینی باشد. با این حال برآورد می‌شود حدود ۶.۸ درصد از جمعیت بزرگسالان دنیا (یعنی ۳۶۶.۶ میلیون نفر) در سراسر جهان این مشکل را داشته باشند که میزان ابتلا و درگیری مردان بیشتر است. تعداد کودکان و نوجوانان مبتلا ۲۳۴ نفر تخمین زده می‌شود که هر چه سن بیشتر باشد، میزان آمار هم بیشتر است چون تشخیص بیماری قطعی‌تر می‌شود.
این آمار آخرین مواردی است که تا سال ۲۰۲۰ شناخته و ثبت شده‌اند که حدود ۱۳ درصد از جمعیت مردان و ۴.۵ درصد از جمعیت زنان را شامل می‌شود. باید توجه داشت که آمارها برای کل دنیا یکسان نیست و به‌عنوان مثال پراکندگی ADHD در آفریقا و آمریکای جنوبی بیشتر و در ژاپن و فنلاند کمتر است. در کشور ما نیز طی سال‌های اخیر توجه به این بیماری بیشتر شده است. به همین دلیل میزان تشخیص بالارفته است و آمار ابتلای کودکان بین ۷ تا ۸ درصد تخمین زده می‌شود. می‌توان با توجه به این ارقام و متوسط جهانی، میزان درگیری بزرگسالان ایرانی با اختلال کم‌توجهی را نیز در همین محدوده برآورد کرد.
بیش‌فعالی یا ADHD چیست؟
ADHD مخفف چهار واژه‌ی انگلیسی (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) به معنی اختلال در تمرکز و بیش‌فعالی است. یک اختلال مغزی که معمولا در سنین کودکی ایجاد می‌شود. این اختلال می‌تواند به دشواری در توجه، دشواری در سازماندهی کارها و بی‌ثباتی خلق و خو منجر شود که نتیجه‌ی آن رفتارهای تکانشی و فعالیت بیش از حد باشد. مغز و به ویژه بخش قدامی (لوب فرونتال) مغزِ بچه‌هایی که به این اختلال دچار هستند با سایر کودکان تفاوت‌های آشکاری دارد.
دشواری در تمرکز و توجه و سخت بودن نشستن طولانی باعث می‌شود کودکان و حتی بزرگسالان مبتلا به این اختلال در بعضی کارهای معمول خود دچار مشکل شوند.
دلایل و علائم بیش‌فعالی و عدم تمرکز ADHD کودکان
کودکان مبتلا معمولا این علائم و رفتارهای زیر را از خود نشان می‌دهند:
- بی‌توجهی (اختلال در توجه): کودک معمولا به حرفی که می‌زنید یا دستوری که می‌دهید توجه ندارد. نمی‌تواند روی کار یا موضوعی تمرکز کند. ممکن است متوجه جزئیات نشود، کارها را نیمه‌تمام بگذارد. فراموشکار باشد و او را در حال رویابافی ببنید.
- بیش‌فعالی: کودکان بیشفعال، خیلی زود حوصله‌شان سر می‌رود، بی‌قرار و ناآرام هستند. آن‌ها ممکن است برای نشستن و ساکت ماندن مشکل داشته باشند، اشتباه و حواس‌پرتی زیادی داشته باشند، بالا و پایین بپرند، از در و دیوار بالا بروند و بازی‌های خطرناک کنند و بدون آن‌که متوجه نتیجه کارشان باشند مزاحم دیگران شوند.
- تکانشی بودن: این کودکان بدون فکر کردن و سریع کاری می‌کنند، حرف دیگران را قطع می‌کنند، منتظر ماندن برایشان سخت است. ممکن است بدون اجازه کاری انجام دهند که به آن‌ها مربوط نیست یا حتی کارهای خطرناک کنند. ممکن است احساسات شدیدی هم از خودشان نشان دهند.
دلایل و علائم بیش‌فعالی و عدم تمرکز ADHD بزرگسالان
مواردی که درمورد کودکان گفته شد می‌تواند درمورد بزرگسالان هم صدق کند:
- بی‌توجهی: فرد ممکن است در تمرکز روی کارها، انجام وظایف و سازماندهی آن‌ها مشکل داشته باشد ولی دلیلش سرکشی یا در نظر نگرفتن اهمیت موضوع نیست.
- بیش‌فعالی: به نظر می‌آید فرد بیش از حد حرکت می‌کند، نمی‌تواند یک جا ثبات بماند (حتی در موقعیت‌های خاص مانند جلسات)، دست و پایش را تکان می‌دهد، روی میز ضرب می‌گیرد و… بیش‌فعالی در بزرگسالان می‌تواند به شکل بی‌قراری و پرحرفی بروز کند.
- تکانشی بودن: فرد بدون فکر واکنش نشان می‌دهد و برای کنترل حرف و رفتار خودش مشکل دارد. تکانشی بودن می‌تواند به شکل عجله برای نتیجه گرفتن یا ناتوانی در به تاخیر انداختن خواسته و میل خود بروز کند. فرد تکانشی ممکن است حرف و کار دیگران را قطع کند و تصمیم‌های عجولانه بگیرد بدون آن‌که به عواقب طولانی مدت آن توجه داشته باشد.
دلیل ابتلا به ADHD چیست؟
دلیل ایجاد و بروز کمبود توجه و تمرکز و بیش‌فعالی به‌طور قطعی مشخص نشده است. با این حال شواهدی وجود دارد که ریشه‌ی ژنتیکی و ارثی این اختلال را تایید می‌کند. غیر از ریشه‌های خانوادگی بعضی بیماری‌ها و آسیب‌ها به‌ویژه آسیب به مغز احتمال ابتلا به ADHD را به‌شدت افزایش می‌دهد و در بعضی موارد ممکن است دلیل اصلی باشد، مانند:
- آسیب مغزی
- جراحی مغز
- ضربه شدید یا فشار به سر نوزاد (خصوصا وقتی هنوز جمجمه سخت نشده است)
- وزن کم حین تولد
- تولد زودرس
- مصرف سیگار و الکل در دوران بارداری
- آلودگی‌های زیست‌محیطی در زمان جنینی یا دوران خردسالی
طبیعتا این موارد باعث نمی‌شود همه کودکان به ADHD مبتلا شوند ولی احتمال ابتلا را بالا می‌برند یا برای ریشه‌یابی علت مشکل در افراد مبتلا باید به دنبال چنین دلایل و عواملی گشت.
روش‌های تشخیص ADHD
بیش‌فعالی و نداشتن تمرکزی که ناشی از ADHD باشد معمولا قبل از ۳ سالگی مشخص نمی‌شود و حتی ممکن است تشخیص قطعی آن تا دوران مدرسه طول بکشد. اضطراب، افسردگی، مشکلات خواب و بعضی ناتوانی‌های یادگیری می‌توانند علائمی شبیه ADHD در کودکان ایجاد کنند. در واقع قرار نیست به هر بچه‌ای که حواس‌پرت یا زیادی فعال و پر جنب‌وچوش است، بگویید بیشفعال.
تشخیص نهایی و قطعی بر عهده‌ی پزشک متخصص کودکان و نیز روانشناس و روانپزشک کودکان است. پس از انجام تست‌های متفاوتِ روانشناسی و آزمایش‌هایی از سلامت فیزیکی، نتیجه را به شما اعلام می‌کند. روانپزشک متخصص کودکان پس از آزمایش‌هایی مانند بینایی‌سنجی، شنوایی‌سنجی و بررسی تمام نشانه‌ها و رفتارهای کودک، پرس‌وجوی دقیق درباره وضعیت کودک و خانواده، بیماری‌های دیگر کودک از بدو تولد، هر نوع ضربه و آسیب از بدو تولد و… می‌تواند این اختلال را تایید یا رد کند. پس هیچ‌کس نمی‌تواند درمورد خودش، فرزندش یا فرزندان دیگران چنین تشخیصی داشته باشد.
درمان ADHD کودکان
درمان بیش‌فعالی و نداشتن تمرکز، شامل رفتاردرمانی، دارو درمانی و برای کودکان همراه با بازی‌درمانی است. لازم است درمان‌گر و تراپیست به پدر و مادر یا مراقب کودک نیز آموزش‌هایی بدهد. تا شیوه‌ی رفتار و برخورد درست با فرزندشان را یاد بگیرند وگرنه درمان کودک به نتیجه‌ی مطلوب نمی‌رسد.
داروهای ADHD در دو دسته‌ي محرک‌ها و غیرمحرک‌ها قرار می‌گیرند. محرک‌ها به افزایش و بهبود تمرکز کمک می‌کنند و خیلی زود می‌توانید نتیجه‌ي مصرف آن‌ها را در کودک ببینید. داروهای غیرمحرک به مدت زمان بیشتری برای اثربخشی نیاز دارند ولی معمولا تاثیرشان تا ۲۴ ساعت باقی می‌ماند.
درمان ADHD بزرگسالان
درمان بیش‌فعالی بزرگسالان نیز مانند کودکان سه روش دارد که با کمک درمان‌گر، روانپزشک و مشاوره و مربی‌گری (کوچینگ) انجام می‌شود. معمولا درمان‌گران از شناخت‌درمانی استفاده می‌کنند تا فرد بیشفعال الگوی افکار منفی خود را تغییر دهد، بتواند احساساتش را کنترل کند و مهارت‌های خود را برای مدیریت عوارض ADHD افزایش دهد.
مربی یا کوچ به صورت عملی فرد را حمایت می‌کند تا بتواند وقت و زمان خود را سازماندهی و اداره کند و از عهده‌ی وظایف کاری و غیرکاری خود بربیاید. داروها نیز مانند داروهای درمان ADHD کودکان شامل دو دسته‌ی محرک و غیرمحرک هستند.
همین‌طور فرد لازم است که سبک زندگی خود را تغییر دهد یعنی مرتب ورزش کند، خواب منظم داشته باشد، استرس را کاهش دهد و مدیریت کند و تغذیه سالم به کودکان و بزرگسالان مبتلا به ADHD برای کاهش عوارض و داشتن زندگی بهتر کمک زیادی می‌کند.
بدون دیدگاه