فشار خون بالا، که اغلب به آن “قاتل خاموش” می‌گویند، یکی از شایع‌ترین و در عین حال خطرناک‌ترین بیماری‌های غیرواگیر در جهان است. میلیون‌ها نفر در سراسر دنیا به این عارضه مبتلا هستند و بسیاری از آن‌ها حتی از وجود آن بی‌خبرند. عدم تشخیص و درمان به موقع فشار خون بالا می‌تواند منجر به عواقب جبران‌ناپذیری مانند بیماری‌های قلبی، سکته مغزی، نارسایی کلیه و مشکلات بینایی شود. به همین دلیل، افزایش آگاهی عمومی درباره این بیماری و راه‌های پیشگیری و کنترل آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در مقاله قاتل خاموش؛ هر آنچه باید درباره فشار خون بدانید؛ علائم، عوامل و راه‌های کنترل فشار خون را بررسی می‌کنیم.
فشار خون چیست و چگونه اندازه‌گیری می‌شود؟
قلب، به عنوان تپنده حیات، خون را از طریق رگ‌ها به تمام نقاط بدن پمپاژ می‌کند. فشاری که خون به دیواره رگ‌ها وارد می‌کند، فشار خون نامیده می‌شود. این فشار در طول چرخه ضربان قلب تغییر می‌کند. هنگامی که قلب منقبض می‌شود و خون را به بیرون می‌فرستد، فشار در بالاترین حد خود قرار دارد که به آن فشار خون سیستولیک می‌گویند. زمانی که قلب در حالت استراحت بین دو ضربان قرار دارد، فشار خون به پایین‌ترین حد خود می‌رسد که به آن فشار خون دیاستولیک می‌گویند.
فشار خون با دو عدد بر حسب میلی‌متر جیوه (mmHg) اندازه‌گیری می‌شود و به صورت سیستولیک/دیاستولیک نوشته می‌شود. برای مثال، فشار خون ۱۲۰/۸۰ mmHg نشان می‌دهد که فشار سیستولیک ۱۲۰ میلی‌متر جیوه و فشار دیاستولیک ۸۰ میلی‌متر جیوه است.
مقادیر طبیعی، پیش‌فشار خون و فشار خون بالا
انجمن قلب آمریکا (AHA) و سایر سازمان‌های معتبر، دسته‌بندی‌های زیر را برای سطوح فشار خون در بزرگسالان ارائه داده‌اند:
- طبیعی: فشار سیستولیک کمتر از ۱۲۰ mmHg و فشار دیاستولیک کمتر از ۸۰ mmHg
- پیش‌فشار خون: فشار سیستولیک بین ۱۲۰ تا ۱۲۹ mmHg و فشار دیاستولیک کمتر از ۸۰ mmHg
- فشار خون بالا (مرحله ۱): فشار سیستولیک بین ۱۳۰ تا ۱۳۹ mmHg یا فشار دیاستولیک بین ۸۰ تا ۸۹ mmHg
- فشار خون بالا (مرحله ۲): فشار سیستولیک ۱۴۰ mmHg یا بالاتر یا فشار دیاستولیک ۹۰ mmHg یا بالاتر
- بحران فشار خون: فشار سیستولیک بالاتر از ۱۸۰ mmHg یا فشار دیاستولیک بالاتر از ۱۲۰ mmHg (نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد)
توجه داشته باشید که این مقادیر ممکن است بسته به شرایط فردی و توصیه‌های پزشک متفاوت باشد.
چرا فشار خون بالا خطرناک است؟
همانطور که اشاره شد، فشار خون بالا اغلب بدون علامت است و فرد ممکن است سال‌ها از ابتلای خود بی‌خبر باشد. با این حال، فشار خون بالا به مرور زمان می‌تواند آسیب‌های جدی به اندام‌های حیاتی بدن وارد کند:
- قلب: افزایش فشار خون باعث می‌شود قلب برای پمپاژ خون سخت‌تر کار کند. این امر می‌تواند منجر به ضخیم شدن عضله قلب (هیپرتروفی بطن چپ)، نارسایی قلبی، آنژین صدری (درد قفسه سینه) و حمله قلبی شود.
- مغز: فشار خون بالا می‌تواند باعث ضعیف شدن و آسیب دیدن عروق خونی مغز شود و خطر سکته مغزی (ناشی از لخته شدن خون یا پارگی عروق) و زوال عقل عروقی را افزایش دهد.
- کلیه‌ها: عروق خونی کوچک در کلیه‌ها نیز تحت تاثیر فشار خون بالا قرار می‌گیرند و به مرور زمان ممکن است عملکرد خود را از دست بدهند و منجر به نارسایی کلیه شوند.
- چشم‌ها: فشار خون بالا می‌تواند به عروق خونی شبکیه چشم آسیب برساند و منجر به مشکلات بینایی و حتی نابینایی شود.
عوامل خطر ابتلا به فشار خون بالا
عوامل مختلفی می‌توانند خطر ابتلا به فشار خون بالا را افزایش دهند. برخی از این عوامل قابل کنترل نیستند، در حالی که برخی دیگر با تغییر سبک زندگی قابل پیشگیری یا مدیریت هستند:
عوامل غیرقابل کنترل در فشار خون
عواملی وجود دارند که در ابتلا به فشار خون بالا نقش دارند و متاسفانه امکان تغییر آن‌ها برای ما وجود ندارد. یکی از این عوامل، افزایش سن است؛ به طوری که با گذر زمان و بالا رفتن سن، احتمال ابتلا به این عارضه نیز بیشتر می‌شود. علاوه بر سن، سابقه خانوادگی نیز اهمیت دارد. اگر والدین یا دیگر بستگان نزدیک فردی به فشار خون بالا مبتلا باشند، احتمال اینکه آن فرد نیز در طول زندگی خود با این مشکل مواجه شود، افزایش می‌یابد. به این ترتیب، ژنتیک و وراثت می‌توانند در تعیین میزان استعداد افراد به فشار خون بالا موثر باشند.
علاوه بر این دو عامل، نژاد نیز می‌تواند در میزان شیوع فشار خون بالا تاثیرگذار باشد. برای مثال، تحقیقات نشان داده‌اند که برخی از نژادها، مانند افراد آفریقایی-آمریکایی، بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. همچنین، جنسیت نیز در مراحل مختلف زندگی می‌تواند نقش متفاوتی ایفا کند. به طوری که پیش از رسیدن زنان به سن یائسگی، مردان بیشتر از آن‌ها در معرض خطر ابتلا به فشار خون بالا قرار دارند؛ اما پس از یائسگی، این وضعیت تغییر می‌کند و خطر ابتلا در زنان نیز افزایش می‌یابد. این عوامل غیرقابل کنترل نشان می‌دهند که برخی افراد به طور ذاتی بیشتر مستعد ابتلا به فشار خون بالا هستند و باید به طور ویژه‌تری مراقب سلامت خود باشند.
عوامل قابل کنترل در فشار خون
عوامل متعددی در سبک زندگی ما وجود دارند که می‌توانند احتمال ابتلا به فشار خون بالا را به طور چشمگیری افزایش دهند و خوشبختانه بسیاری از این عوامل تحت کنترل و مدیریت ما قرار دارند. برای مثال، نوع تغذیه‌ای که دنبال می‌کنیم تاثیر مستقیمی بر سلامت عروق و فشار خون ما دارد؛ مصرف بی‌رویه نمک، چربی‌های ناسالم از نوع اشباع و ترانس، و کمبود مواد مغذی ضروری مانند میوه‌ها، سبزیجات و فیبر، همگی می‌توانند زمینه‌ساز افزایش فشار خون شوند. همچنین، حفظ وزن ایده‌آل یکی دیگر از ارکان مهم پیشگیری است، چرا که اضافه وزن و چاقی بار مضاعفی بر قلب و عروق تحمیل کرده و خطر ابتلا را بالا می‌برند.
علاوه بر تغذیه و وزن، میزان تحرک بدنی نیز نقش حیاتی ایفا می‌کند. کم‌تحرکی و نداشتن فعالیت بدنی منظم نه تنها می‌تواند منجر به افزایش وزن شود، بلکه به طور مستقیم نیز بر تنظیم فشار خون تاثیر منفی می‌گذارد. مصرف مواد مضر همچون دخانیات نیز آسیب‌های جدی به دیواره داخلی رگ‌های خونی وارد کرده و احتمال افزایش فشار خون را به شدت بالا می‌برد. مصرف بی‌رویه الکل نیز اثرات مشابهی داشته و می‌تواند فشار خون را در بلندمدت افزایش دهد. در نهایت، نباید از تاثیرات استرس بر سلامت قلب و عروق غافل شد؛ استرس مزمن می‌تواند به طور مداوم فشار خون را در سطوح بالاتری نگه دارد. همچنین، لازم به ذکر است که برخی بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت و مشکلات کلیوی نیز می‌توانند خطر ابتلا به فشار خون بالا را افزایش دهند و مدیریت صحیح این بیماری‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
علائم فشار خون بالا
همانطور که گفته شد، فشار خون بالا اغلب بدون علامت است. به همین دلیل، اندازه‌گیری منظم فشار خون تنها راه تشخیص آن است. با این حال، در موارد بسیار شدید، ممکن است علائمی مانند سردرد شدید، سرگیجه، تنگی نفس، درد قفسه سینه، مشکلات بینایی و خونریزی از بینی ظاهر شود. در صورت تجربه این علائم، باید فورا به پزشک مراجعه کنید.
تشخیص فشار خون بالا
تشخیص فشار خون بالا معمولاً با اندازه‌گیری فشار خون در مطب پزشک یا در خانه با استفاده از دستگاه فشارسنج انجام می‌شود. پزشک ممکن است برای تایید تشخیص و بررسی علل احتمالی، اندازه‌گیری‌های مکرر در روزهای مختلف را توصیه کند. همچنین، ممکن است آزمایش‌های دیگری مانند آزمایش خون، ادرار و نوار قلب (ECG) برای ارزیابی سلامت کلی قلب و عروق و کلیه‌ها تجویز شود.
پیشگیری و کنترل فشار خون بالا
خوشبختانه، فشار خون بالا قابل پیشگیری و کنترل است. تغییرات در سبک زندگی نقش مهمی در این زمینه ایفا می‌کنند:
- رژیم غذایی سالم: مصرف کم نمک (کمتر از ۵ گرم در روز)، افزایش مصرف میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و لبنیات کم‌چرب، و محدود کردن مصرف چربی‌های اشباع و ترانس می‌تواند به کاهش فشار خون کمک کند. رژیم غذایی DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension) یک الگوی غذایی موثر برای کنترل فشار خون است.
- فعالیت بدنی منظم: انجام حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت بدنی متوسط یا ۷۵ دقیقه فعالیت بدنی شدید در طول هفته می‌تواند به کاهش فشار خون و بهبود سلامت قلب و عروق کمک کند. پیاده‌روی سریع، دویدن، شنا و دوچرخه‌سواری از جمله فعالیت‌های مفید هستند.
- حفظ وزن سالم: کاهش وزن در صورت داشتن اضافه وزن یا چاقی می‌تواند تاثیر چشمگیری بر کاهش فشار خون داشته باشد.
- ترک دخانیات: ترک سیگار و سایر محصولات دخانی برای سلامت قلب و عروق بسیار مهم است.
- مدیریت استرس: استفاده از تکنیک‌های مدیریت استرس مانند مدیتیشن، یوگا و تنفس عمیق می‌تواند به کاهش فشار خون کمک کند.
- مصرف متعادل الکل: در صورت مصرف الکل، میزان آن باید محدود باشد (حداکثر یک نوشیدنی در روز برای زنان و دو نوشیدنی در روز برای مردان).
- مصرف داروها: در برخی موارد، تغییرات در سبک زندگی به تنهایی برای کنترل فشار خون کافی نیست و پزشک ممکن است داروهای کاهنده فشار خون تجویز کند. مصرف منظم و طبق دستور پزشک این داروها بسیار مهم است.
- اندازه‌گیری منظم فشار خون: اندازه‌گیری منظم فشار خون در خانه می‌تواند به شما و پزشکتان در مدیریت بهتر این بیماری کمک کند.
زندگی با فشار خون بالا
تشخیص فشار خون بالا به معنای پایان زندگی فعال و سالم نیست. با رعایت توصیه‌های پزشک، ایجاد تغییرات مثبت در سبک زندگی و مصرف منظم داروها، می‌توان فشار خون را به خوبی کنترل کرد و از عوارض جدی آن پیشگیری نمود. مهم است که به طور منظم با پزشک خود در ارتباط باشید و در صورت بروز هرگونه مشکل یا سوال، با او مشورت کنید.
روز جهانی فشار خون؛ فرصتی برای آگاهی‌رسانی
قاتل خاموش؛ هر آنچه باید درباره فشار خون بدانید. روز جهانی فشار خون که هر ساله در ۱۷ مه (۲۷ اردیبهشت) برگزار می‌شود، فرصتی است تا آگاهی عمومی درباره این بیماری افزایش یابد و بر اهمیت پیشگیری، تشخیص و کنترل آن تاکید شود. با افزایش آگاهی و اتخاذ سبک زندگی سالم، می‌توانیم گامی موثر در جهت کاهش بار این بیماری خاموش برداریم و زندگی سالم‌تر و طولانی‌تری داشته باشیم.
بدون دیدگاه