سرخچه (Rubella)، یک عفونت ویروسی مسری در فصل بهار است که معمولاً با علائم خفیفی همچون تب، بثورات جلدی و تورم غدد لنفاوی ظاهر می‌شود. با وجود ظاهری ساده، این بیماری می‌تواند برای زنان باردار و جنین در حال رشدشان بسیار خطرناک بوده و منجر به عوارض جبران‌ناپذیری شود. در مقاله بارداری و سرخچه هر آنچه باید بدانید، به بررسی جامع بیماری سرخچه، علائم آن، روش‌های تشخیص، راه‌های پیشگیری و به ویژه خطرات آن برای زنان باردار خواهیم پرداخت.
سرخچه چیست؟
سرخچه بیماری ناشی از ویروس سرخچه (Rubivirus) است. این ویروس از طریق ذرات ریز معلق در هوا که هنگام سرفه، عطسه یا صحبت کردن فرد آلوده منتشر می‌شوند، به دیگران منتقل می‌شود. دوره کمون بیماری (فاصله زمانی بین ورود ویروس به بدن و بروز نخستین علائم) معمولاً بین ۱۴ تا ۲۱ روز است. فرد مبتلا به سرخچه، از ۷ روز پیش از نمایان شدن بثورات پوستی تا ۷ روز پس از آن، قابلیت انتقال ویروس را دارد. طول دوره بیماری از زمان شروع علائم تا بهبودی کامل معمولاً یک تا دو هفته به طول می‌انجامد. از این رو، توصیه می‌شود افراد مبتلا در دوره واگیرداری از حضور در اماکن عمومی و تماس نزدیک با افراد آسیب‌پذیر اجتناب کنند.
علائم سرخچه در کودکان و بزرگسالان
علائم بیماری سرخچه معمولاً خفیف بوده و در بسیاری از موارد با سایر عفونت‌های ویروسی مشابه است. این علائم می‌توانند شامل تغییرات پوستی مشخص، افزایش درجه حرارت بدن و نشانه‌هایی مشابه سرماخوردگی باشند. بثورات پوستی در سرخچه به شکل نقاط کوچک صورتی یا قرمز ظاهر می‌شوند. این بثورات ابتدا بر روی صورت و گردن پدیدار شده و سپس به سایر نقاط بدن گسترش می‌یابند و ممکن است با خارش همراه باشند و حدود سه روز باقی بمانند. تب در این بیماری معمولاً خفیف تا متوسط است و ممکن است قبل یا همزمان با بثورات بروز کند.
تورم غدد لنفاوی، به ویژه در نواحی پشت گوش، گردن و زیر بغل نیز از علائم شایع است. علاوه بر این‌ها، علائمی مانند آبریزش بینی، گلودرد و سرفه خفیف و همچنین قرمزی و التهاب خفیف چشم (التهاب ملتحمه) ممکن است دیده شود. در برخی موارد، به ویژه در زنان جوان، احساس درد در مفاصل نیز گزارش شده است. لازم به ذکر است که در برخی افراد، به ویژه کودکان، علائم ممکن است بسیار خفیف یا حتی نامحسوس باشد، اما فرد همچنان قادر به انتقال ویروس خواهد بود.
راه های تشخیص سرخچه
تشخیص سرخچه معمولاً بر اساس علائم بالینی و معاینه فیزیکی بیمار صورت می‌گیرد. در صورت نیاز و برای تایید تشخیص، به ویژه در زنان باردار یا موارد با علائم غیرمعمول، ممکن است پزشک آزمایش خون درخواست کند تا وجود آنتی‌بادی‌های اختصاصی ویروس سرخچه در خون بیمار بررسی شود.
چرا سرخچه برای زنان باردار خطرناک است؟
ابتلای زنان باردار به سرخچه، به ویژه در سه ماهه نخست بارداری، جدی‌ترین خطر این بیماری محسوب می‌شود و می‌تواند منجر به سندرم سرخچه مادرزادی (Congenital Rubella Syndrome – CRS) در نوزاد گردد. CRS طیف وسیعی از نقایص مادرزادی جدی را شامل می‌شود. ناشنوایی که می‌تواند یک‌طرفه یا دوطرفه باشد، شایع‌ترین عارضه CRS است. مشکلات چشمی نظیر آب مروارید و گلوکوم مادرزادی، آسیب به شبکیه (رتینوپاتی) و کوچکی غیرطبیعی چشم (میکروفتالمی) نیز از عوارض جدی هستند. علاوه بر این‌ها، بیماری‌های قلبی مادرزادی با انواع مختلفی از ناهنجاری‌های ساختاری قلب، عقب ماندگی ذهنی و تکاملی با درجات مختلف، کوچکی سر (میکروسفالی) به عنوان نشانه‌ای از رشد غیرطبیعی مغز، و مشکلات کبدی و طحالی نظیر بزرگی کبد و طحال و زردی در نوزاد ممکن است رخ دهد.
نوزادان مبتلا به CRS اغلب با کم وزنی هنگام تولد مواجه می‌شوند و در موارد شدید، عفونت سرخچه در دوران بارداری می‌تواند به مرگ داخل رحمی یا سقط خودبه‌خودی منجر شود. خطر ابتلا به CRS و شدت عوارض آن مستقیماً با سن بارداری در زمان ابتلا به سرخچه مرتبط است. هرچه عفونت در مراحل اولیه بارداری رخ دهد، احتمال و شدت عوارض برای جنین بیشتر خواهد بود. در سه ماهه اول بارداری خطر ابتلا به CRS بسیار بالا (تا ۹۰%) و احتمال بروز نقایص مادرزادی شدید بسیار زیاد است. در سه ماهه دوم بارداری این خطر کاهش می‌یابد، اما همچنان احتمال بروز برخی عوارض مانند ناشنوایی وجود دارد. در سه ماهه سوم بارداری خطر ابتلا به CRS به طور چشمگیری کاهش یافته و معمولاً عوارض جدی برای نوزاد ایجاد نمی‌شود.
راه‌های پیشگیری از سرخچه
اصلی‌ترین و کارآمدترین روش برای پیشگیری از سرخچه، واکسیناسیون است. واکسن سرخچه معمولاً به صورت ترکیبی با واکسن‌های سرخک و اوریون) واکسن MMR) تزریق می‌شود. این واکسن ایمن و مؤثر بوده و محافظت طولانی‌مدتی در برابر هر سه بیماری ایجاد می‌کند. عوارض جانبی آن معمولاً خفیف و شامل تب خفیف یا بثورات جلدی موقت است. برای ایجاد ایمنی پایداری در برابر سرخچه، توصیه می‌شود که کودکان دو نوبت از واکسن MMR را در دوران کودکی خود، معمولاً در سنین ۱۲ تا ۱۵ ماهگی و ۴ تا ۶ سالگی دریافت کنند. در مورد بزرگسالان، به ویژه زنانی که در سنین باروری قرار دارند و سابقه واکسیناسیون سرخچه مشخصی ندارند یا واکسن دریافت نکرده‌اند، اکیداً توصیه می‌شود قبل از اقدام به بارداری با پزشک خود مشورت کرده و در صورت نیاز واکسن MMR را دریافت کنند.
توجه داشته باشید پس از تزریق واکسن MMR، حداقل به مدت یک ماه از بارداری خودداری کنید. همچنین، افرادی که به دلیل شغل خود در معرض خطر بیشتری قرار دارند، مانند کارکنان مراکز بهداشتی و درمانی و افرادی که در تماس نزدیک با کودکان هستند یا کسانی که قصد سفر به مناطق با شیوع بالای سرخچه را دارند، باید از ایمنی خود در برابر این بیماری مطمئن شوند. علاوه بر واکسیناسیون، در صورت شیوع سرخچه در جامعه، زنان باردار باید اکیداً از تماس نزدیک با افراد مبتلا به این بیماری خودداری کنند.
اگر زن بارداری با فرد مبتلا به سرخچه تماس داشته باشد چه باید کرد؟
در صورت تماس زن باردار با فرد مبتلا به سرخچه، باید بلافاصله به پزشک معالج مراجعه شود. پزشک ممکن است آزمایش خون جهت بررسی وضعیت ایمنی مادر و تشخیص احتمالی عفونت و همچنین تزریق ایمونوگلوبولین سرخچه (RIG) را توصیه کند. تزریق RIG در صورت تماس با فرد بیمار و عدم ایمنی مادر می‌تواند در پیشگیری از بروز بیماری در مادر یا کاهش شدت آن در جنین مؤثر باشد. اثربخشی RIG به زمان تزریق پس از تماس بستگی دارد و معمولاً تا ۶ روز پس از تماس توصیه می‌شود. در صورت ابتلای مادر به سرخچه در دوران بارداری، پزشک با استفاده از سونوگرافی و سایر روش‌های تشخیصی، وضعیت سلامت جنین را به دقت تحت نظر خواهد گرفت.
درمان سرخچه در دوران بارداری
در حال حاضر، درمان اختصاصی برای عفونت سرخچه در دوران بارداری وجود ندارد. درمان معمولاً به صورت حمایتی بوده و شامل استراحت کافی، مصرف مایعات فراوان و استفاده از داروهای تب‌بر در صورت لزوم است. مهم‌ترین اقدام، پیشگیری از ابتلا به سرخچه از طریق واکسیناسیون قبل از بارداری است.
سخن پایانی
همانطور که در مقاله بارداری و سرخچه هر آنچه باید بدانید بررسی کردیم؛ سرخچه بیماری ویروسی بهاری است که با وجود علائم اغلب خفیف در افراد عادی، تهدیدی جدی برای سلامت زنان باردار و نوزادان آن‌ها محسوب می‌شود. اطمینان از ایمنی در برابر سرخچه از طریق واکسیناسیون قبل از بارداری، بهترین راه برای محافظت از خود و نسل آینده است. در صورت عدم واکسیناسیون و مواجهه با فرد بیمار در دوران بارداری، مراجعه فوری به پزشک برای دریافت راهنمایی و اقدامات درمانی مناسب امری حیاتی است. با افزایش آگاهی عمومی در مورد این بیماری و روش‌های پیشگیری از آن، می‌توان از بروز عوارض ناگوار برای مادران و نوزادان جلوگیری کرد.
بدون دیدگاه