مقایسه زیرساختهای گردشگری در دو شهر قم و مشهد؛ حتی طبیعت گردان که به امید تجربه زیست نیاکان بدوی ما به دامن طبیعت بکر پناه میبرند، برای رسید به مقاصد گردشگری خود وابسته به زیرساختهایی متعدد هستند. در واقع، صنعت گردشگری بدون زیرساختهای مناسب با حمل و نقل، آب و فاضلاب و برق و درمانی به ماجراجویی بسیار خطرناک تبدیل میشود که بسیاری عطایش را به لقایش خواهند بخشید. کشورهای در حال توسعه برای بهرهمندی هرچه بیشتر از منافع روزافزون صنعت گردشگری و اشتغالزایی ناشی از آن چاره ای جز سرمایه گذاری برای ساخت و توسعه و بازسازی مداوم زیرساختهای خود ندارند.
ضرورت مقایسه زیرساختهای گردشگری در دو شهر قم و مشهد
مقایسه زیرساختهای گردشگری در دو شهر قم و مشهد؛ گردشگری زیارتی در ایران در فضای محدودیتهای ناشی از تحریمهای غرب علیه ایران، با محوریت دو شهر مقدس مشهد و قم در چند سال گذشته روندی رو به توسعه را در پیش گرفته است که این به واسطه توجه دولتها به اختصاص سرمایه و پیگیری انواع برنامههای توسعهای در حوزه زیرساخت، و البته قوت گرفتن جریان اندیشه سیاسی شیعه در قالب جریان مقاومت در سالهای گذشته رونق قابل ملاحظهای گرفته است. با نظر به جمعیت شیعه حداقل 400 میلیونی شیعیان خارج از کشور از گرایش های مختلف شیعی که عمدتا در کشورهای اطراف حضور دارند، میتوان نتیجه گرفت که اگر جد و جهد بیشتری در این حوزه وجود داشته باشد، ظرفیتهای گردشگری زیارتی بیش از اینها است. برای رسیدن به وضع مطلوب، باید مطالعات دقیق علمی و دانشگاهی روی زیرساختها مشهد و قم را میتواند افق روشنتری برای برنامه ریزان و سرمایه گذارانی که در این حوزه فعال خواهد گشود.
بخش اول: مقایسه زیرساختهای حمل و نقل:
-
1. فرودگاه:
فرودگاه 540 هکتاری شهید هاشمی نژاد مشهد با بهره برداری از سه ترمینال رقیب فرودگاهای بزرگ تهران(مهرآباد و امام خمینی) است و سالانه فقط 2 میلیون نفر از ترمینال پروازهای خارجی این کشور وارد و خارج میشوند و ظرفیت نشست و برخاست هواپیمایی ها تا ردهٔ بویینگ ۷۴۷ را دارد. ظرفیت این فرودگاه سالانه حدود ۸ میلیون مسافر داخلی و خارجی تعریف شده است اگرچه آمارها نشان میدهد که در سال 1396 اين فرودگاه ركورد ۷۰٬۰۸۴ نشست و برخاست هواپیما و اعزام ۱۰٬۰۳۰٬۲۳۰ نفر مسافر را ثبت كرده است. بر اساس مصاحبه مديرکل فرودگاه‌هاي استان خراسان رضوي فرودگاه بین المللی مشهد با اعزام بیش از هفت میلیون و 414 هزار مسافر در سال گذشته فعلا موفق نشده است از رکورد سال 1396 بگذرد.
جالب اينكه فرودگاه مشهد از لحاظ تعداد پروازهای ورودی و خروجی روزانه دارای رتبه نخست در ایران است، یعنی بیش از ۱۴ شرکت داخلی و ۱۶ شرکت خارجی به فرودگاه مشهد پرواز می کنند .برای شرکت هاي هواپیمایی ایران ایر، ایران ایر تور، معراج، تابان، ماهان و آسمان فرودگاه مشهد دومین قطب به شمار می رود. تركيش اير، جرمنیا، جزیره، کام ایر، قطر، سان اکسپرس، عراق، العربیه، کویت و فلای دبی هم شرکت های هواپیمایی فعال خارجی در این فرودگاه هستند در سطح داخلي اصفهان، اهواز، تبریز، تهران، زاهدان، شیراز، کرمانشاه، قشم، همدان، یزد و در سطح خارجي استانبول، بغداد، بیروت، جده، دبی، دوحه، دوشنبه، شارجه، قندهار، کابل، نجف، هرات مقصد/مبدا مسافراني هستند كه در فرودگاه مشهد ديده ميشوند. يكي از امكانات فرودگاه مشهد امكان حمل حیوانات خانگی البته با مجموز سازمان دامپزشکی و با رعایت تشریفات گمرکی است.فرودگاه مشهد 4 پارکینگ مجزا دارد كه روي هم رفته گنجايش 4900 خودرو را دارد.
این فرودگاه با امکاناتی چون اجاره خودور بدون راننده، خدمات تاکسی بین شهری و شهریو ارائه سیمکارت به مسافران خارجی، دسترسی به اینترنت، خدمات بانکی، دفاتر شرکت های هوایی، دفاتر فروش بلیط و رزرو هتل، راهنمای مسافر، رستوران، فروش سوغاتی نظیر غرفه های بدلیجات، زعفران، صنایع دستی، عطر، عینک و ساعت، نمازخانه، خدمات CIP، بسته بندی بار و اشیای گمشده و اورژانس به ۲۴ در حال ارائه خدمات بسیار متنوعی به مسافران است. یکی از ظرفیتهایی اساسی اضافه شده به این فرودگاه اتصالخط ۱ متروی مشهد به آن در مهر ۹۴ است.
انتظار طولانی 13 ساله برای فرودگاه قم
گردشگری قم از نبود یک فرودگاه بین المللی رنج میبرد. در ابان ماه 1402رییس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی قم از الحالق ۲ هزار و ۶۵۰ هکتار با محوریت تکمیل فرودگاه و جذب سرمایه‌گذار به منطقه ویژه اقتصادی سلفچگان قم خبر داد تا اميدها براي تكميل اين فرودگاه كه در بهمن‌ماه سال ۱۳۹۰ در ۲۰ کیلومتری شهر قم از سمت جاده قم – سلفچگان آغاز شد، جان بگيرد.
فرودگاه قم در کنار مونوریل دو طرح شاخص نیمه کاره و البته با بار و تبعات سنگین اجتماعی در استان قم بود که با روی کار آمدن دولت سیزدهم و در سفر نخست آیت الله رییسی به قم، تعیین تکلیف این طرح بصورت ویژه در سخنان رییس جمهوری نمود داشت و مصوبه‌ای جهت بررسی وضعیت و به سرانجام رساندن آنها در سفر دی ماه سال ۱۴۰۰ وی به قم، گذرانده شد.
استاندار قم در همان تاريخ اعلام كرده است در صورت تامین مالی حدود ۲۰ هزار میلیارد تومانی فرودگاه، این طرح در یک بازده زمانی ۱۵ ماهه قابل بهره برداری است و نخستین پرواز این فرودگاه مسیر قم به نجف خواهد بود.در حالي كه برخی از کارشناسان بخاطر نزدیکی قم به فرودگاه امام راحل آن فاقد کارکردهای لازم می دانند در مقابل موافقان فرودگاه قم نیز بر این باورند که حضور سالانه ۲۱ میلیون زائر ایرانی در کنار ۴ میلیون زائر خارجی در کنار وجود حدود ۲۵۰ هزار تبعه از ۱۳۵ کشور خارجی از مزیت‌هایی است که باعث پویایی فرودگاه قم میشود. متاسفانه
به گفته کارشناسان، بخش مهم سازه و عملیات عمرانی اجرا شده در فرودگاه قم بخاطر اینکه فرسوده شده و از طرفی بخش‌های تخصصی آن مورد تایید سازمان هواپیمایی نیست باید جمعآوری شود و از این رو فرودگاه قم در مرحله نخست باید یک آواربرداری داشته باشد.
-
راه آهن:
در حال حاضر خط راه آهني كه قم، تهران و مشهد را به هم متصل ميكند، عملا به يك مسير مهم زيارتي تبديل شده است. در واقع با توجه به اینکه ایستگاه قم نقطه اتصال خط ریلی است که مبدا آن از یک طرف شیراز و اصفهان و از طرف دیگر خوزستان و از طرف سوم اراک و در آینده کرمانشاه است، اهمیتی دو چندان به خود گرفته است در صورت اتصال راه آهن عراق به مسیر ریلی کرمانشاه عملا این خط ریلی به طولانیترین خط ریلی زیارتی جهان تبدیل خواهد شد و در عین حال، ایستگاه راه آهن قم علاوه بر این مسیر زیارتی درکریدور شمال به حنوب هم از اهمیت به‌سزایی برخوردار است
حجم بسيار بالاي مسافران و تقاضاي روزافزون براي تردد در اين مسير تهران قم و بلعکس باعث شده است كه اين مسیر 2 دوساعت از انواع قطارهای متعدد از لوكس گرفته تا اقتصادي شامل (فدک، رجا، بن‌ریل، نورالرضا، جوپار، ریل ترابر سبا، مهتاب سیر جم، پارس لاریم، زندگی و قطار پردیس) برخوردار باشد و تقريبا در همه ساعات شبانه روز در حال جابجایی مسافران در این محور مواصلاتی راهبردی باشند.
میدان راه آهن (ايستگاه راه آهن) قم در خیابان سپاه، تقريبا در مرکز شهر قرار دارد و با استفاده از تاکسی‌های محوطه، تاکسی‌های آنلاین و اتوبوس‌های شهری دسترسی به آن بسیار آسان است و دارای سرویس بهداشتی، نمازخانه، گیشه فروش بلیط قطار، تلفن عمومی، دستگاه خودپرداز،انبار توشه بار،سرویس ویژه معلولین و امکانات حمل خودرو است.
ابستگاه راه آهن مشهد واقع در جنوب شرقی مشهد که روزانه حدود 200 قطار به آن وارد و خارج میشوند و سالانه جابجایی 12 میلیون نفر مسافر را به خود میبیند، دارای دو ایستگاه باری و مسافری تفکیک شده، ۷ خط قبول و اعزام مسافری، و ایستگاه باری، گمرک، و دو پارکینگ خودرواست.
انواع قطارهای لوکس 5 یا 4 ستاره تا قطارهای اقتصادی تر کار جابجایی ملیونها زائر و مسافر را در این مسیر به عهده دارد. برای رفت و آمد میان ایستگاه راه آن مشهد و سطح شد علاوه بر تاکسی، اتوبوس های شهری و مترو هم در دسترس هستند.
مقایسه زیرساختهای اقامتی:
علاوه بر صد ها مهمان خانه، مركز اقامتي و زائرسراي فصلي، خراسان رضوی با حدود 500 هتل ( طبق آمار سايت ايران هتل فقط در خود شهر مشهد 434 واحد اقامتي تحت عنوان هتل وجود دارد)، مازندران با ۹۷ هتل و تهران با ۹۶ هتل در صدر جدول استانهاي برخوردار در اين زمينه دستهبندهي ميشوند. اما گردشگری قم در حال حاضر از ۴۳ هتل و ۲۴ هتل آپارتمان بهره میبرد که اگر ۵۵ واحد مهمان‌پذیر، ۱۷۰ خانه مسافر و ۹۷ واحد مجتمع بین‌راهی را هم در نظر بگیریم، به ظرفیت ۱۲ هزار تخت میرسیم که البته در پیک ورود مسافر پاسخگوی نیازها نیست.همچنین بر اساس اعلام سامانه جامع نظارت ، آمار و اطلاعات تاسیسات گردشگری تا کنون در استان قم 6229 پروانه برای انواع تاسیاست گردشکری صادر شده است و پروانه 435 تاسیسات دیگر هم در دست بررسی است.
بسياري از اين هتلهای قم و مشهد عملا با خدمات دهي در سطح استاندارهاي جهاني يا حتي منطقه اي فاصله دارند كه اين بيانگر نياز به تاسيس هتل هاي با كيفيت تر و از طرف ديگر تجهيز و بازسازي هتلهاي موجود و در عين حال آموزش كادر هتل مطابق با مقتضيات و استانداردهاي مذكور است.
نتیجه‌گیری:
مقایسه زیرساختهای گردشگری در دو شهر قم و مشهد؛ گردشگري زيارتي فرصتي كم نظير براي تحرك بخشي به صنعت توريسم ايران فراهم آورده است صنعتي كه فعلا به واسطه تحريمهاي آمريكا و تحولات سياسي منطقه يا داخلي معمولا نميتواند روي توريستهاي غربي يا حتي شرقي حساب ويژه اي باز كند. در اين ميان در سالهاي گذشته گردشگري زيارتي استعداد خود را براي تبديل زائر به گردشگر سياحتي يا درماني هم نشان داده است. مهمترين زيرساخت مورد نياز گردشگري را شايد بتوان در ساخت اقامتگاهاي با كيفيت و همينطور گسترش و به روز رساني سيستم حمل و نقل كشور خلاصه كرد.
در چنين شرايطي براي بهرهگيري از موهبت دو شهر زيارتي مهم شيعيان بايد از نگاه بخشي و استاني فراتر رفت و در سطح ملي عزمي جدي و برنامه هاي توسعه اي بلند مدت معطوف به اين ظرفيت طراحي كرد. با توجه به محدودیت بودجه دولتی و همینطور بروکراسی دست و پاگیر آن، به نظر میرسد باید در این زمینه میدان برای ورود هلدينگهايي باز شود كه بتوانند در همه ابعاد (زيرساختي، بازاريابي، مديريت، تدوين و اجراي برنامه سفر، حمل و نقل و خدماترساني جانبي درماني و سياحتي به گردشگران) و در سطحی ملی سرمايهگذاري و عمليات كنند و همينطور برای استفاده از تجارب بین المللی امكان همكاري با بخش خصوصي ساير كشورهاي با تجربهتر مانند تركيه ( با توجه به جمعيت 20 ميليوني علويان اين كشور ) را داشته باشند تا قطار توسعه بخش گردشگری زیارتی حول مشهد و قم شتاب بیشتری بگیرد.
[…] بر موانع اقتصادی و قانونی، کمبود زیرساختهای مناسب نیز یکی از چالش‌های مهم در توسعه صنعت هتلداری در ایران […]